Агульная структура кітайскага сказа

Гэта старонка — частка праекта Граматыка кітайскай мовы

Кітайскі сказ можа з'яўляцца як суб'ектна-прэдыкатыўнай канструкцыей, так і як несуб'ектна-прэдыкатыўнай канструкцыей. Акрамя таго, у кітайская мове таксама распаўсюджана структура "топік-каментарый".

Суб'ект

Пэўны субъект

Суб'ект кітайскага сказа ў асноўным з'яўляецца пэўным, г.з. чымсьці, што вядома і таму, хто кажу, і слухачу (гл. Выкарыстанне 是, 在, 有 і и пэўнасць назоўнікаў аб пэўнасці назоўнікаў.

昨天王老师来我家。(王老师 — пэўны)

Zuótiān Wáng lǎoshī lái wǒ jiā.

Учора настаўнік Ван прыйшоў да мяне дадому.

Правільна:

昨天一个客人来我家。(一个客人 — няпэўны)

Няправільна:

昨天我家来了一个客人。

Zuótiān wǒ jiā lái le yí ge kèrén.

Учора да мяне дадому прыйшоў госць.

(гл. Бессуб'ектныя сказы і сказы існавання аб парадку словаў).

Няпэўны, радавы суб'ект

Няпэўны прадмет, які мае значэнне цэлага роду, класу прадметаў, таксама можа быць суб'ектам.

菠菜 很有 营养.

Bōcài hěn yǒu yíngyǎng.

Шпінат пажыўны.

熊猫 很 可爱.

Xióngmāo hěn kě'ài.

Панды мілыя.

Што можа быць суб'ектам

Словы і фразы, якія функцыянуюць як назоўнікі, займеннікі, уласныя імёны, лічэбнікі, прыметнікі або дзеясловы, могуць быць суб'ектам.

王 老师: 你 的 学生 真 聪明. ( 你 的 学生 — імянны зварот)

Wáng lǎoshī: Nǐ de xuésheng zhēn cōngming.

Настаўнік Ван: Твае студэнты сапраўды разумныя.

张 老师: 聪明 没有 用, 努力 最 重要. ( 聪明 і 重要 — прыметнікі)

Zhāng lǎoshī: Cōngming méiyǒu yòng, nǔlì zuì zhòngyào.

Настаўнік Чжан: Быць разумнымі бескарысна, быць старанным — вось што самае важнае.

Сентэнцыяльны суб'ект

Цэлае сказ можа быць суб'ектам без якога-небудзь спецыяльнага паказчыка. Варта звярнуць увагу на тое, што пасля такога суб'екта можа ставіцца коска, асабліва калі такі суб'ект доўгі.

在 中国, 丈夫 做 家务, 是 一件 很 平常 的 事. ( 丈夫 做 家务 - суб'ект)

Zài Zhōngguó, zhàngfu zuò jiāwù, shì yí jiàn hěn píngcháng de shì.

У Кітаі мужы, якія займаюцца хатнімі справамі, — звычайная з'ява.

儿子 不 听 她 的 话, 让 她 很难 过.

Érzi bù tīng tā de huà, ràng tā hěn nánguò

Дзіця не слухаецца яе, чым яе засмучае.

У беларускай мове сентэнцыяльны суб'ект часта ўводзіцца словамі "тое, што". У кітайскай мове "тое, што" не выкарыстоўваецца.

王先生 喜欢 李 小姐 不 表示 李 小姐 也 喜欢 王先生.

Wáng xiānsheng xǐhuan Lǐ xiǎojiě bù biǎoshì Lǐ xiǎojiě yě xǐhuan Wáng xiānsheng.

Тое, што спадару Вану падабацца міс Лі, не азначае, што міс Лі падабацца спадар Ван.

Суб'ект ў пасіўных канструкцыях

Суб'ектам не заўсёды з'яўляецца агенс; часам суб'ектам з'яўляецца пацыенс. (Гл. Залежны стан у кітайскай мове пра немаркіраваны залежны стан.)

我 的 车 修好 了. ( 车 не робіць дзеянне 修)

Wǒ de chē xiūhǎo le.

Маю машыну адрамантавалі.

Прэдыкат

Прэдыкатам у кітайскай мове могуць з'яўляцца:

Простыя і складаныя дзеясловы, дзеяслоўныя звароты

Трэба адзначыць, што сказ с простым глаголам у якасці прэдыката рэдка сустракаецца без хоць бы яшчэ аднаго элемента, такога як часціца або дзеяслоўны зварот, але такі сказ можа сустракацца, калі сэнс зразумелы з кантэксту.

Сітуацыя: У Вана вечарынка. Лі і Чжан размаўляюць пра яе.

李：你们去吗？

Lǐ: Nǐmen qù ma?

Лі: Вы пойдзеце?

张：我去，我女朋友不去。

Zhāng: Wǒ qù, wǒ nǚpéngyou bú qù.

Чжан: Я пайду, мая дзяўчына — не.

妈妈：昨天的晚会，你跟妹妹表演了什么节目？

Māma: Zuótiān de wǎnhuì, nǐ gēn mèimei biǎoyǎn le shénme jiémù?

Мама: Што вы з сястрой выконалі учора на канцэрце?

儿子：我唱歌，她跳舞。(唱歌 и 跳舞 — скаладаныя дзеясловы)

Érzi: Wǒ chànggē, tā tiàowǔ.

Сын: Я спяваў, яна танцавала.

我喜欢李小姐，李小姐不喜欢我。(喜欢李小姐 и 不喜欢我 — дзеяслоўныя звароты)

Wǒ xǐhuan Lǐ xiǎojiě, Lǐ xiǎojiě bù xǐhuan wǒ.

Мне падабаецца Лі, але я ёй не падабаюсь.

Прыметнікі

Звярніце ўвагу, што ў гэтым выпадку не выкарыстоўваецца 是.
У простым сцвярджэнні варта выкарыстоўваць прыслоўе або дапаўненне ступені. Калі выкарыстоўваецца прыслоўе ступені 很, яно ўжо не мае сэнса "вельмі", а ўжываецца проста, каб оно уже не означает "очень", а используется просто чтобы адпавядаць гэтым граматычным патрабаванням.

我爸爸在大使馆工作，他很忙。(Нельга казать 他忙 ці 他是忙; у гэтым сказе 很 не мае значэння "вельмі".)

Wǒ bàba zài dàshǐguǎn gōngzuò, tā hěn máng.

Мой бацька працуе ў амбасадзе, ён заняты.

我累得要命。(要命 — дапаўненне ступені, таму ўжо не трэба ўжываць прыслоўе ступені перад 累)

Wǒ lèi de yàomìng.

Я стаміўся да смерці.

Калі прыметнік ужываецца самастойна, Если прилагательное употребляется самостоятельно, прадугледжваецца параўнанне.

我有弟弟，也有妹妹。弟弟大，妹妹小。

Wǒ yǒu dìdi, yě yǒu mèimei. Dìdi dà, mèimei xiǎo.

У мяне ёсць малодшыя брат і сястра. Брат — вялікі, а сястра — маленькая.

王：你们学校，男老师多还是女老师多？

Wáng: Nǐmen xuéxiào, nán lǎoshī duō háishi nǚ lǎoshī duō.

Ван: У вашай школе больш настаўнікаў ці настаўніц?

丁：女老师多.

Dīng: Nǚ lǎoshī duō.

Дзін: Настаўніц больш.

Некаторыя прыметнікі не злучаюцца з паняццем ступені, але ужываюцца дзеля канстатацыі факту. Прэдыкат у такіх сказах мае структуру 是 + прыметнік + 的 (см. Канструкцыя 是……的).

这件大衣是蓝的。

Zhè jiàn dàyī shì lán de.

Гэтае паліто сіняе. (Канстатацыя факту.)

这件大衣很好看。

Zhè jiàn dàyī hěn hǎokàn.

Гэтае паліто прыгожае. (Меркаванне.)

王老师是男的还是女的？ (男 и 女 — прыметнік; тут недарэчы выкарыстоўваць словы 男人 і 女人, якія абазначаюць асобных прадстаўнікоў).

Wáng lǎoshī shì nán de háishi nǚ de?

Выкладчык Ван мужчына ці жанчына?