Просмотр кода страницы Агульная структура кітайскага сказа

{{Граматыка кітайскай мовы}}
[[Общая структура китайского предложения|русск.]]<br>
Кітайскі сказ можа з'яўляцца як суб'ектна-прэдыкатыўнай канструкцыей, так і як несуб'ектна-прэдыкатыўнай канструкцыей. Акрамя таго, у кітайскай мове таксама распаўсюджана структура "топік-каментарый".
==Суб'ект==
===Пэўны субъект===
Суб'ект кітайскага сказа ў асноўным з'яўляецца пэўным, г.з. чымсьці, што вядома і таму, хто кажу, і слухачу (гл. [[Выкарыстанне 是, 在, 有 і и пэўнасць назоўнікаў]] аб пэўнасці назоўнікаў.<br>
:{{汉|昨天王老师来我家。}}({{汉|王老师}} — пэўны)
:''Zuótiān Wáng lǎoshī lái wǒ jiā.''
:Учора настаўнік Ван прыйшоў да мяне дадому. 
::Правільна: 
:::::{{汉|昨天一个客人来我家。}}({{汉|一个客人}} — няпэўны)
::Няправільна: 
:::::{{汉|昨天我家来了一个客人。}}
:::::Zuótiān wǒ jiā lái le yí ge kèrén.
:::::Учора да мяне дадому прыйшоў госць.
(гл. [[Бессуб'ектныя сказы і сказы існавання]] аб парадку словаў).

=== Няпэўны, радавы суб'ект ===
Няпэўны прадмет, які мае значэнне цэлага роду, класу прадметаў, таксама можа быць суб'ектам.
:{{汉|菠菜很有营养.}}
:''Bōcài hěn yǒu yíngyǎng.''
:Шпінат пажыўны.

:{{汉|熊猫很可爱.}}
:''Xióngmāo hěn kě'ài.''
:Панды мілыя.

===Што можа быць суб'ектам ===
Словы і фразы, якія функцыянуюць як назоўнікі, займеннікі, уласныя імёны, лічэбнікі, прыметнікі або дзеясловы, могуць быць суб'ектам.
:{{汉|王老师:你的学生真聪明.}} ({{汉|你的学生}} — імянны зварот)
:''Wáng lǎoshī: Nǐ de xuésheng zhēn cōngming.''
:Настаўнік Ван: Твае студэнты сапраўды разумныя.
:{{汉|张老师:聪明没有用,努力最重要.}} ({{汉|聪明}} і {{汉|重要}} — прыметнікі)
:''Zhāng lǎoshī: Cōngming méiyǒu yòng, nǔlì zuì zhòngyào.''
:Настаўнік Чжан: Быць разумнымі бескарысна, быць старанным — вось што самае важнае.

===Сентэнцыяльны суб'ект ===
Цэлае сказ можа быць суб'ектам без якога-небудзь спецыяльнага паказчыка. Варта звярнуць увагу на тое, што пасля такога суб'екта можа ставіцца коска, асабліва калі такі суб'ект доўгі.
:{{汉|在中国,丈夫做家务,是一件很平常的事.}} ({{汉|丈夫做家务}} — суб'ект)
:''Zài Zhōngguó, zhàngfu zuò jiāwù, shì yí jiàn hěn píngcháng de shì.
:У Кітаі мужы, якія займаюцца хатнімі справамі, — звычайная з'ява.

:{{汉|儿子不听她的话,让她很难过.}}
:''Érzi bù tīng tā de huà, ràng tā hěn nánguò''
:Дзіця не слухаецца яе, чым яе засмучае.

У беларускай мове сентэнцыяльны суб'ект часта ўводзіцца словамі "тое, што". У кітайскай мове "тое, што" не выкарыстоўваецца.
:{{汉|王先生喜欢李小姐不表示李小姐也喜欢王先生.}}
:''Wáng xiānsheng xǐhuan Lǐ xiǎojiě bù biǎoshì Lǐ xiǎojiě yě xǐhuan Wáng xiānsheng.''
:Тое, што спадару Вану падабацца міс Лі, не азначае, што міс Лі падабацца спадар Ван.

===Суб'ект ў пасіўных канструкцыях ===
Суб'ектам не заўсёды з'яўляецца [[агенс]]; часам суб'ектам з'яўляецца [[пациенс|пацыенс]]. (Гл. [[Залежны стан у кітайскай мове]] пра немаркіраваны залежны стан.)
:{{汉|我的车修好了.}} ({{汉|车}} не робіць дзеянне {{汉|修}})
:''Wǒ de chē xiūhǎo le.''
:Маю машыну адрамантавалі.

==Прэдыкат==
Прэдыкатам у кітайскай мове могуць з'яўляцца:
===Простыя і складаныя дзеясловы, дзеяслоўныя звароты===
Трэба адзначыць, што сказ с простым глаголам у якасці прэдыката рэдка сустракаецца без хоць бы яшчэ аднаго элемента, такога як часціца або дзеяслоўны зварот, але такі сказ можа сустракацца, калі сэнс зразумелы з кантэксту.
::Сітуацыя: У Вана вечарынка. Лі і Чжан размаўляюць пра яе.
:{{汉|李：你们去吗？}}
:Lǐ: Nǐmen qù ma?
:Лі: Вы пойдзеце?
:{{汉|张：我去，我女朋友不去。}}
:Zhāng: Wǒ qù, wǒ nǚpéngyou bú qù.
:Чжан: Я пайду, мая дзяўчына — не.

:{{汉|妈妈：昨天的晚会，你跟妹妹表演了什么节目？}}
:''Māma: Zuótiān de wǎnhuì, nǐ gēn mèimei biǎoyǎn le shénme jiémù?''
:Мама: Што вы з сястрой выконалі учора на канцэрце?
:{{汉|儿子：我唱歌，她跳舞。}}({{汉|唱歌}} и {{汉|跳舞}} — скаладаныя дзеясловы)
:''Érzi: Wǒ chànggē, tā tiàowǔ.''
:Сын: Я спяваў, яна танцавала.

:{{汉|我喜欢李小姐，李小姐不喜欢我。}}({{汉|喜欢李小姐}} и {{汉|不喜欢我}} — дзеяслоўныя звароты)
:''Wǒ xǐhuan Lǐ xiǎojiě, Lǐ xiǎojiě bù xǐhuan wǒ.
:Мне падабаецца Лі, але я ёй не падабаюсь.

===Прыметнікі===
Звярніце ўвагу, што ў гэтым выпадку <u>не</u> выкарыстоўваецца {{汉|是}}.<br>
У простым сцвярджэнні варта выкарыстоўваць прыслоўе або дапаўненне ступені. Калі выкарыстоўваецца прыслоўе ступені {{汉|很}}, яно ўжо не мае сэнса "вельмі", а ўжываецца проста, каб  оно уже не означает "очень", а ужываецца проста, каб адпавядаць гэтым граматычным патрабаванням.
:{{汉|我爸爸在大使馆工作，他很忙。}}(Нельга казать <s>{{汉|他忙}}</s> ці <s>{{汉|他是忙}}</s>; у гэтым сказе {{汉|很}} не мае значэння "вельмі".)
:''Wǒ bàba zài dàshǐguǎn gōngzuò, tā hěn máng.''
:Мой бацька працуе ў амбасадзе, ён заняты.

:{{汉|我累得要命。}}({{汉|要命}} — дапаўненне ступені, таму ўжо не трэба ўжываць прыслоўе ступені перад {{汉|累}})
:''Wǒ lèi de yàomìng.''
:Я стаміўся да смерці.

Калі прыметнік ужываецца самастойна, 
Если прилагательное употребляется самостоятельно, прадугледжваецца параўнанне.
:{{汉|我有弟弟，也有妹妹。弟弟大，妹妹小。}}
:''Wǒ yǒu dìdi, yě yǒu mèimei. Dìdi dà, mèimei xiǎo.''
:У мяне ёсць малодшыя брат і сястра. Брат — вялікі, а сястра — маленькая.

:{{汉|王：你们学校，男老师多还是女老师多？}}
:''Wáng: Nǐmen xuéxiào, nán lǎoshī duō háishi nǚ lǎoshī duō.''
:Ван: У вашай школе больш настаўнікаў ці настаўніц?
:{{汉|丁：女老师多}}.
:''Dīng: Nǚ lǎoshī duō.''
:Дзін: Настаўніц больш.

Некаторыя прыметнікі не злучаюцца з паняццем ступені, але ужываюцца дзеля канстатацыі факту. Прэдыкат у такіх сказах мае структуру {{汉|是}} + прыметнік + {{汉|的}} (см. [[Канструкцыя 是……的]]).
:{{汉|这件大衣是蓝的。}}
:''Zhè jiàn dàyī shì lán de.''
:Гэтае паліто сіняе. (Канстатацыя факту.)

:{{汉|这件大衣很好看。}}
:''Zhè jiàn dàyī hěn hǎokàn.''
:Гэтае паліто прыгожае. (Меркаванне.)

:{{汉|王老师是男的还是女的？}} ({{汉|男}} и {{汉|女}} — прыметнік; тут недарэчы выкарыстоўваць словы {{汉|男人}} і {{汉|女人}}, якія абазначаюць асобных прадстаўнікоў).
:''Wáng lǎoshī shì nán de háishi nǚ de?''
:Выкладчык Ван мужчына ці жанчына?

===Назоўнікі===
Такі тып прэдыката часта ўжываецца для пазначэння ўзросту, часу, даты, сумы грошаў і г.д. Такі сказ звычайна зʼяўляецца прастым сцвярджэннем або пытальным сказам з пытальным займеннікам.
:{{汉|王先生三十五岁，王太太三十（岁）。}}
:''Wáng xiānsheng sānshi wǔ suì, Wáng tàitai sānshí (suì).''
:Спадару Вану 35 гадоў, спадарыне Ван — 30.

:{{汉|现在几点？}}
:''Xiànzài jǐ diǎn?''
:Колькі зараз часу?

:{{汉|这本书多少钱？}}
:''Zhè běn shū duōshao qián?''
:Колькі каштуе гэтая кніга?

У адмоўных сказах або ў сцвярджальна-адмоўным пытанні назоўнік не можа самастойна быць прэдыкатам. У гэтым вападку трэба ўжываць дзеяслоў, выказнік зʼяўляецца дзеяслоўным зваротам.
:{{汉|王：今天是不是星期三？}}
:''Wáng: Jīntiān shì bu shì xīngqīsān?''
:Ван: Сёння серада?
:{{汉|张：今天不是星期三，是星期四。}}
:''Zhāng: Jīntiān bú shì xīngqīsān, shì xīngqīsì.''
:Чжан: Сёння не серада, сёння чацвер.

===Поўныя сказы===
Гэта прыклад структуры «топік-каментарый», у якой субʼект лічцца топікам, а поўны сказ — каментарыем. Да топіка можа адносіцца болей за аднаго каментарыя. (Гл. [[Агульная структура кітайскага сказа#Структура топік-коаментарый|структуру топік-каментарый]]).
:{|
|{{汉|王先生}}||{{汉|心脏不好血压也很高。}}
|-
|''Wáng xiānsheng'' ||''xīnzàng bù hǎo, xuèyā yě hěn gāo.''
|-
|
:↓ 
|
::↓
|-
|Субʼект<br>(Топік) ||Прэдыкат: {{汉|心脏不好}} і {{汉|血压也很高}} — два поўных сказа.<br>(Каментарый)
|-
|colspan="2"|У спадара Вана дрэннае сэрца, кравяны ціск таксама высокі.
|}